Inheems perspectief volgens Chautuileo Tranamil: inheemse taal en concepten verdwijnen en het gevaar hiervan

Het Groene Brein zet zich in voor een nieuwe, circulaire economie door wetenschap en praktijk samen te brengen. We werken op transities zoals de energietransitie, duurzaam onderwijs, regeneratieve landbouw en consumptiegoederen. Binnen al deze onderwerpen zien we dat het thema klimaatrechtvaardigheid steeds belangrijker wordt. En dat diverse groepen zoals inheemse volken weinig inspraak hebben op deze onderwerpen in Nederland. Daarom interviewen we een aantal belangrijke figuren in de inheemse klimaatbeweging in Nederland. Wat drijft hen en hoe kunnen we hun perspectief beter borgen in het maken van klimaatoplossingen? Vandaag spreken we Chautuileo Tranamil, medeoprichter van de stichting Aralez, en met een hart voor het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken.

Chautuileo, je doet van alles: je bent actief in de politiek, je doet veel aan public-speaking en geeft workshops over klimaatrechtvaardigheid. Kun je kort vertellen waar je voor staat en wat je belangrijk vindt?

“Ik ben Mapuche, geboren in Wallmapu, ook wel bekend als Chili. Wat ik enorm belangrijk vind is om met elkaar te bespreken wat er niet goed gaat in de samenleving: zowel wat betreft het verleden, het heden als toekomstige scenario’s. Dit doe ik uit een gevoel van liefde, om voor elkaar te willen zorgen: om onderlinge verbondenheid zoveel mogelijk intact te laten.

Een voorbeeld hoe ik dit doe is om veel met kunstenaars samen te werken. Kunstenaars weten namelijk snel een vertaalslag te vinden als het gaat om wat er in de toekomst moet gebeuren. Daarom vind ik dat belangrijk.”

Binnen het Groene Brein zijn duurzaamheid en circulaire economie de rode draden van ons werk. Wat betekenen deze concepten voor jou?

“Voor mij heeft duurzaamheid niet altijd een positief effect op de wereld waarin we leven. Het comfort dat wij in het globale noorden hebben, heeft gevolgen voor iemand in het globale zuiden. Dus laten we voorzichtig zijn met het streven naar duurzaamheid, want deze definitie is niet voor iedereen in de wereld gelijk.

Laten we het concept duurzaamheid eens dekoloniseren. Opmerkelijk is dat dit woord in veel inheemse culturen niet eens bestaat. 80% van de biodiversiteit wordt beschermd door inheemse volkeren, terwijl er momenteel maar 5% van alle inheemse volkeren over is. Het lastige is, als deze gemeenschappen (die daadwerkelijk onze wereld beschermen) de woorden natuur, klimaat en duurzaamheid niet in hun woordenboek hebben staan, hoe kunnen we dan überhaupt gaan praten over oplossingen? Het is dus van belang dat wij deze inheemse volkeren die op de frontlinie staan, uitnodigen om gezamenlijk met hen sneller tot oplossingen te komen!”

Je geeft aan dat het woord duurzaamheid in veel inheemse culturen niet voorkomt. Is er een woord waarvan je denkt dat het beter past in een rechtvaardige klimaatstrijd, dat ook wij in Nederland kunnen toepassen?

“Ja, met de inheemse filosofie in gedachten zit ik aan twee mogelijke woorden te denken. Het eerste is ‘wederkerigheid’. Ik vroeg mijn moeder een keer: ‘wat is ons woord voor wederkerigheid?’. Mijn moeder spreekt onze inheemse taal (Mapudungun) beter dan ik, en had pas later Spaans geleerd. Zij vertelde mij dat er wel dertig vertalingen voor ‘wederkerigheid’ zijn: tussen mens en mens, tussen vrouw en vrouw, mens en kind en mens en dier. Allemaal hebben deze vertalingen een ander type aanduiding. In de Nederlandse taal hebben wij er maar één. Dat laat zien hoe minimaal wij zijn in ons taalgebruik als het gaat om wederkerigheid.

Een ander woord waar ik aan dacht is biodiversiteit, Itrofil Mongen in mijn cultuur. Dit woord bevat verschillende elementen: onderlinge verbondenheid, zoals op spiritueel vlak. Maar ook een aspect van community, verleden-heden-toekomst, afhankelijkheid en de wetmatigheden van de natuur.

Maar dit is geen één-op-één vertaling van biodiversiteit. Het gebeurt te vaak dat we vanuit het westen deze inheemse concepten willen vertalen in de taal die wij kennen. In plaats van dat de westerse taal aangepast wordt aan de belevingswereld van de Inheemse volkeren. Het gevaar is een simplificatie en dat de context waarin woorden worden geplaatst niet meer helder is. Een zekere voorzichtigheid is hier op zijn plaats.’’

De taal van de Mapuche en andere Inheemse volken biedt ons veel mogelijkheden om op een dieper niveau over duurzaamheid te praten. Maar die talen sterven in een rap tempo uit.

Het klinkt alsof Nederlands niet erg toegerust is als taal om te praten over een rechtvaardige transitie, en dat het niet zo simpel is als Inheemse concepten gewoon vertalen naar het Nederlands. Hoe zouden we een brug kunnen slaan tussen het vocabulaire van het Nederlands, en de inheemse woorden die jij net hebt uitgelegd?

“Er zit een filosofie achter de woorden die inheemse culturen gebruiken. In de westerse wereld hebben woorden vaak een lege aanduiding. Bijvoorbeeld: “Op naar duurzaamheid!”. Wat houdt dat nou in?

Waar zou een woord zoals duurzaamheid aan voldoen? Voor mij zou dit woord de relatie tussen mens en dier, mens en spiritualiteit, verleden-heden-toekomst en de relatie tussen elementen van de natuur moeten bevatten. In het kort: een leven in harmonie. Dat betekent duurzaamheid voor mij. Dit meer inbedden in de Nederlandse taal rondom duurzaamheid, zou een brug kunnen slaan.

Maar helaas is het merendeel van de 5000 inheemse talen in rap tempo aan het verdwijnen. Dit komt doordat de volkeren waar deze talen worden gesproken, worden opgejaagd en vermoord. En als deze volkeren verdwijnen, dan verdwijnen hun woorden ook, inclusief de relatie die zij hebben met de natuur. Met als gevolg: hun waardevolle kennis wordt bedreigd. En die brug kunnen we misschien niet meer slaan.”

Wat je nu vertelt laat de urgentie zien om inheemse volkeren een stem geven in ons klimaatdebat. Wat zouden mensen, zoals wetenschappers, ondernemers en beleidsmedewerkers, kunnen doen om jullie perspectief beter mee te nemen?

“We moeten met elkaar in gesprek en dit mag niet alleen bij interesse blijven. Soms als ik het over inheemse filosofieën heb, denkt iemand ‘wow, dat is nieuw en interessant!’. Maar dat betekent niet dat diegene deze kennis gaat integreren en het als tool kan gebruiken. Er zijn meerdere momenten nodig om deze kennis tot je te laten komen en het te integreren in je dagelijkse werkzaamheden.

Om wél tot dit punt te komen, zie ik twee vereisten. De eerste is om open te staan voor de inheemse stem en taal. Die openheid naar een ander toe is cruciaal om elkaar te kunnen versterken. Ik heb dit ervaren bij Het Groene Brein, dus het is echt mogelijk.

Een tweede benodigde is het proces van het openbreken van machtsverhoudingen tussen mensen zoals ik, en de ‘top’ die bestaat uit directeuren en mensen van een ‘high-level’. Dit vraagt sterke schouders, visie, nieuwsgierigheid en moed. Deze waardes hebben we nodig om tot die betere wereld te komen.”

Een duidelijke call to action! Tot slot, wat staat er de komende tijd gepland? Is er iets wat je nog wilt delen?

“Ik had het net al over de machtsbalans die er is. Ik ga daar samen met Rakii Ap, Max de Ploeg en hopelijk nog veel andere bondgenoten bewustzijn voor creëren middels een campagne. Zoals ik al eerder zei wordt 80% van onze biodiversiteit beschermd door inheemse gemeenschappen. Maar minder dan 1% van al het geld dat bedoeld is voor klimaatoplossingen gaat naar deze communities. 12 oktober zullen wij hier een campagne voor gaan voeren, om deze scheve verhouding te doorbreken! Wij zullen mensen aansporen 80% van hun salaris aan stichting Aralez te geven. Wij kunnen dit geld dan direct aan de inheemse gemeenschappen geven. Dus houd die datum in de gaten. We hebben ook nog vrijwilligers nodig voor de organisatie van deze campagne. Alle hulp is welkom!”

Foto: Mieke Woestenburg