Terugblik onderzoeksmiddag Agenda Stad

Wetenschap & maatschappij in verbinding: de Onderzoeksmakelaar in Actie

Op 18 maart verzamelde vond de onderzoeksmiddag ‘Wetenschap & maatschappij in verbinding: de Onderzoeksmakelaar in Actie’ plaats in de Social Impact Factory Utrecht. Deze bijeenkomst werd georganiseerd in het kader van Agenda Stad, een programma waarin steden, maatschappelijke partners en overheden samenwerken aan de ontwikkeling van Nederlandse en Europese steden. De middag werd georganiseerd door Het Groene Brein in de functie van Onderzoeksmakelaar. 

Het programma Agenda Stad is zo’n 10 jaar geleden ontstaan. Reden om vanuit verschillende kanten naar de waarde van de activiteiten van het programma te kijken. Het evalueren van de functie van onderzoeksmakelaar, als brug tussen wetenschap en maatschappij, stond deze bijeenkomst dan ook centraal. In dit verslag blikken we terug op deze mooie bijeenkomst. We hopen dat het waardevolle inzichten en ontmoetingen heeft gebracht.

Agenda Stad en de rol van onderzoeksmakelaar

In het innovatieprogramma Agenda Stad van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werken steden, maatschappelijke partners en rijksoverheid samen aan de bevordering van groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse en Europese steden. Dit doen zij door City Deals te sluiten waarin afspraken worden gemaakt rond concrete, stedelijke transitie-opgaven.

De bijeenkomst begon met een introductie van Koen Haer, programmamanager van Agenda Stad. Hij stipte de drie speerpunten van de werkwijze van het programma aan:

1. Het stimuleren van innovatieve samenwerkingsverbanden;
2. Het bieden van een platform voor overheidsinnovaties, zoals tijdens de Dag van de Stad, om zowel ervaringen tussen verschillende gemeenten te delen, als van elkaar te leren;
3. Het aanjagen van vernieuwingen, onder meer door middel van nauwere betrokkenheid vanuit de wetenschap en ontwerpers.

Het programmateam van Agenda Stad heeft zelf weinig mogelijkheden om bij de City Deals extra aandacht te besteden aan het actief betrekken van wetenschappers en onderzoekers, met name van hogescholen en universiteiten. Haer is daarom blij met de gecreëerde functie van Onderzoeksmakelaars en hoe die sinds augustus 2022 wordt vervuld door Het Groene Brein als netwerkorganisatie van activistische wetenschappers.

De functie is het resultaat van een aantal verkennende gesprekken tussen Agenda Stad, Het Groene Brein, Platform31, Regieorgaan SIA en NWO in het voorjaar van 2022. Geconstateerd werd dat als je meer verbinding wil tussen wetenschap en Agenda Stad een ‘oliemannetje of -vrouwtje’ onontbeerlijk zou zijn om het ook echt te gaan doen.

Paneldiscussie

Na de introductie presenteerde Antoine Heideveld, directeur van Het Groene Brein, een aantal relevante successen van de Onderzoeksmakelaar in functie. Vervolgens vond een paneldiscussie plaats rondom het thema interdisciplinair werken. Het panel bestond uit de volgende experts:

• Bart Karstens, senior researcher bij het Rathenau Instituut;
• Tamara Metze, professor aan de TU Delft;
• Helen Toxopeus, assistent professor aan de Universiteit Utrecht;
• Naciye Karaalioglu, directeur bij Openresearch Amsterdam.

Het expertpanel bood inzichten in de successen en nadelen van interdisciplinaire samenwerking en kennisuitwisseling. Hierbij werd ingegaan op onderwerpen als het belang van communicatie tussen verschillende disciplines en het vervangen van silo-denken door integraal systeemdenken.

Er werden ook praktische tips gegeven om samenwerking en het delen van kennis te bevorderen, zoals het creëren van een intermediaire functie die verschillende partijen bij elkaar brengt en het gebruik van digitale platforms voor kennisdeling. De discussies benadrukten dit belang van kennisdelen en samenwerken.

Aan de slag!

Tijdens het tweede gedeelte van de middag werd het gezelschap opgesplitst in drie werkgroepen, waarin aan de hand van verschillende City Deals de thema’s slimme stad, circulair bouwen en gezonde voeding besproken werden. Hieronder volgt in het kort wat er ter sprake kwam in deze drie werkgroepen.

City Deal Duurzame en Gezonde Voedselomgeving

Bij de werkgroep van de City Deal Duurzame en Gezonde Voedselomgeving vond een gesprek plaats rondom de vraag ‘Hoe beïnvloed je gedrag op een positieve manier zonder politieke betutteling?’. Juridisch gezien is er in dit opzicht veel mogelijk, maar men is bang dat een aanpak als betutteling wordt beschouwd en dat dat zal leiden tot veel weerstand bij burgers en bedrijven. Dit leidt tot terughoudendheid. Desondanks heerst er brede consensus over de negatieve impact van ongezonde voedselreclame en de noodzaak om dit te agenderen.

De werkgroep identificeerde gebrek aan kennisdeling als een deel van het probleem en pleitte voor innovatieve oplossingen. Er werd benadrukt dat de aanpak gericht moet zijn op positieve boodschappen. Beide zaken kunnen helpen om de perceptie van betutteling te verminderen en de weg vrij te maken voor daadwerkelijke stappen vooruit.

City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen

Vanuit verschillende richtingen wordt er onderzoek gedaan naar biobased bouwen. Liesbeth Rijsdijk, lector Netwerken in een Circulaire Economie, is betrokken bij het onderzoeksvoorstel getiteld ‘Van vezel naar Vliering, van boer tot bouwer’. Tijdens de werkgroep vertelde zij over dit onderzoek en de rol die Het Groene Brein als onderzoeksmakelaar speelde bij de totstandkoming ervan, door middel van het bijeenbrengen van diverse partijen en het smeden van nieuwe verbindingen. Op korte termijn zal de onderzoeksmakelaar weer een gesprek organiseren met een aantal key players in dit veld, waar medewerkers van Regieorgaan SIA (lectoraten en lectorenplatforms) ook bij aanwezig zullen zijn om te onderzoeken of extra programmering op dit thema gewenst is.

City Deal Een slimme stad, zo doe je dat

De kernvraag bij deze werkgroep luidde: ‘Hoe zorg je dat de toepassing van innovatieve oplossingen in het Sociale Domein de norm worden?’ Een goed voorbeeld is het gebruik van de Crowd Safety Manager. In de praktijk blijkt dat de politie nog steeds de voorkeur heeft voor het voortzetten van de ´eigen werkwijze’ boven het implementeren van vernieuwende, digitale instrumenten.

Naast deze vraag kwamen nog twee vragen aan bod: 1. ‘Hoe borg je kennis?’ Door kennis te borgen kan je als City Deal ook je eigen bestaansrecht bewijzen. Borgen betekent in dit geval niet zozeer ‘ter beschikking stellen’, maar ervoor zorgen dat mensen de kennis en de tools daadwerkelijk gaan toepassen. 2. ‘Hoe zorg je dat je binnen een ecosysteem met allerlei verschillende stakeholders echt samenwerkt, waarmee je de mensen die in het lineaire systeem zijn opgegroeid ook meekrijgt?’ Uiteindelijk is dit best complex. Twee basale uitgangspunten moeten hier ook mee worden genomen, namelijk dat: a. er in de 1^e fase vaak te weinig tijd wordt genomen voor gedegen onderzoek naar ‘wat er al is’ en er direct actie wordt ondernomen; b. om daadwerkelijk goed te kunnen samenwerken is meer kennis nodig over ‘het belang van de ander.’ Professor Tamara Metze merkte op dat ‘het essentieel is om in een transdisciplinair proces de vraagarticulatie samen te doen. De Learning Community moet je al creëren voordat je start; dit is veel werk.’

Plenaire afsluiting

Na afloop van de werkgroepen vond een plenaire afsluiting plaats. Antoine Heideveld, directeur van Het Groene Brein, vatte de conclusies van deze geslaagde en energieke middag met enthousiasme samen. Hij sprak de drive van Het Groene Brein uit om bij het vervolg van de opdracht de rol van bruggenbouwer verder uit te bouwen en te bestendigen. Er liggen nog genoeg kansen en er is veel te doen!

Het Groene Brein zal er bij de start van de nieuwe termijn (mei 2024) voor zorgen dat de projectleiders en dealmakers de Onderzoeksmakelaar goed weten te vinden. Daarnaast zal er extra aandacht zijn voor het profileren van hogescholen bij de City Deals en de koppeling met de betrokken gemeentes. Mogelijk organiseren we over een jaar weer een middag rondom ‘de onderzoeksmakelaar in actie’, met voorbeelden van geslaagde verbindingen tussen wetenschap en maatschappelijke vraagstukken.

Tot slot schetste Johannes van der Vos, programmamanager bij SIA, de visie van zijn organisatie – zie ook onderstaande foto – waarbij hij benadrukte dat SIA ambitieus is. SIA zou het op prijs stellen om meer samen te werken met praktijkpartners en meer impact wil maken bij de City Deals.

Wij kijken terug op een geslaagde middag, waarin de rol van onderzoeksmakelaar centraal stond. In de paneldiscussie en werksessies zijn nieuwe inzichten ontstaan.

Meer weten over Transdisciplinair werken? Eerder ontwikkelden Het Groene Brein en Community Sociaal Circulairde praktijkgids Transdisciplinair Werken. De praktijkgids is hier te vinden.

Op de hoogte blijven van Agenda Stad? Op de website vind je een overzicht van alle City Deals en de nieuwsberichten.