— Nieuws
Van steiger naar succes: circulair keteninitiatief ‘Het steigernet sluiten’
- Geplaatst op:
Hylke Faber
brokken máker
Circulair ondernemen: het is niet altijd even makkelijk. Veel ondernemers ervaren bijvoorbeeld belemmeringen op het gebied van kennis of financiering. Ondanks zulke belemmeringen zien we positieve voorbeelden. Ondernemingen die de keuze maken circulair te ondernemen. Of initiatieven vanuit de keten om naar circulair te bewegen. Bijvoorbeeld het keteninitiatief rondom steigernetten, waar conceptbureau Brokkenmákers ketenpartners wist te verenigen om met de keten gezamenlijk stappen te zetten richting circulair.
Door een landelijke inzamelingsketen op te zetten worden steigernetten nu kostendekkend ingezameld en verwerkt tot recyclaat en in de toekomst bouwproduct. We spraken Hylke Faber, oprichter van Brokkenmákers over het wat ze doen, het project rondom steigernetten en welke belemmeringen zij hebben ervaren bij de opzet hiervan.
Geen brokkenmakers, maar Brokkenmákers
Conceptbureau Brokkenmákers werkt aan de circulaire economie, vooral in de bouw- en maakindustrie. Het conceptbureau werd zo’n drie jaar geleden opgericht door Hylke Faber en Mirjam Schmüll. “We hebben er met de lineaire economie met zijn allen een puinhoop van gemaakt, oftewel we zijn allemaal brokkenmaker. Maar we kunnen de puinhoop ook weer fixen. De brokken máken dus. Wij nodigen iedereen uit om van brokkenmaker Brokkenmáker te worden en helpen graag om dat te realiseren.”
Dat brokken máken gebeurt zowel in opdracht als op eigen initiatief. Het bureau helpt bouwbedrijven en gemeenten in verschillende opdrachten. Bijvoorbeeld als kwartiermaker en aanjager van het Merwede LAB: een innovatielab voor gebiedsontwikkeling op thema’s circulair bouwen, duurzame energie en gezond stedelijk leven voor een wijk van 6.000 nieuwbouwwoningen in Utrecht.
“En tegelijkertijd zetten we zelf projecten op die wij interessant en relevant vinden. Zo zijn we de campagne ‘onderdompelen’ gestart over de versterking van onderwaternatuur in steden, en hebben we een marktplaats voor gebouwen opgericht voor het hoogwaardig hergebruiken van hele panden die verplaatst of gesloopt moeten worden. Ook hebben we een project opgezet rondom het inzamelen en verwerken van steigernetten om hier nieuwe producten van te maken.”
Het steigernet sluiten
Uit het project rondom de Domtoren volgde een ander project van Brokkenmákers: ‘Het steigernet sluiten’, een keteninitiatief om van steigernetten circulaire producten te maken. Het project wordt als positief voorbeeld uitgelicht in de Rode Draden notitie van het Versnellingshuis, dat jaarlijks de grootste belemmeringen in kaart voor circulair ondernemen brengt.
“Tijdens het project stond de Domtoren in de steigers. We zagen de steigernetten hangen en vroegen ons af wat daarmee gebeurt. Toen kwamen we erachter dat steigernetten eenmalig gebruikt worden en daarna worden verbrand of gestort. Zonde, want het plastic is relatief hoogwaardig. We zijn toen letterlijk aan zo’n net gaan trekken en de vragen gaan afpellen. Wat gebeurt ermee? Hoe veel is het? Kan het vaker worden gebruikt? Hoe ziet de logistiek eruit? Zo is dit project begonnen.”
Er volgde een onderzoeksfase om zo veel mogelijk te begrijpen hoe de keten in elkaar steekt. Door een CIRCO Track te volgen werd de keten in kaart gebracht. Daarnaast sprak Brokkenmákers met sponsoren en importeurs van steigernetten.
“We zijn op een positieve en fijne manier naïef waarin we zeggen ‘dit moet anders’. We Googlen natuurlijk. Wat is de prijs van nieuw plastic? En die van gerecycled plastic? We gingen ervan uit dat we een fabriek konden vinden die tegen betaling de steigernetten voor ons wilde verwerken tot plastic. Dat gerecycled plastic konden wij dan weer verkopen. Vanuit die gedachte was dit een interessante businesscase.”
Echter bleken deze aannames niet helemaal juist. “De prijs van gerecycled plastic fluctueert enorm, het wordt nu volledig de markt uitgedrukt door nieuw plastic en grote geopolitieke ontwikkelingen. Ook bleek dat er geen enkele fabriek is die als dienst plastic voor je recyclet. Je betaalt altijd een bedrag om het in te leveren, een zogenoemde gate fee. Dus je betaalt om van je afval af te komen, waarna de fabriek het gerecyclede materiaal verkoopt. Je kunt dus geen eigenaar blijven van je materiaal.”
Subsidie als startschot
Ondanks dat er geen fabriek gevonden werd die de netten als dienst kon recyclen, kwam het project toch van de grond. Hoe is dit gelukt? “In eerste instantie hebben wij als Brokkenmákers er zelf tijd ingestoken. Daarna probeerden we een aantal importeurs van steigernetten mee te krijgen, maar die stonden daar op dat moment nog niet voor open. Dat was jammer.”
Uiteindelijk zorgde een subsidie uit de gemeente Amsterdam voor een start. “Die subsidie maakte dat we de pilot deels konden gaan bekostigen. Deels, want de subsidie was voor out of pocket kosten van bijvoorbeeld transport en de fabriek.” Naast de subsidie vanuit de gemeente Amsterdam volgde een ketensubsidietraject van de RVO. Dit bood een stevige basis om het traject te vervolgen. “Doordat we inmiddels een jaar bezig waren hadden we door dat het technisch waarschijnlijk ging lukken om recyclaat te maken van steigernetten.”
“We vonden een fabriek in Denemarken die recyclaat maken van visnetten. De opbouw daarvan is vergelijkbaar met die van steigernetten. Doordat we subsidie kregen en we positieve resultaten leken te krijgen was het risico weg. Er kwamen opeens ook een aantal partijen uit de bouw en een aantal leveranciers van steigernetten die het toch wel interessant leek. Zo kwamen er ook meer middelen vrij vanuit de markt.”
Enthousiasme creëren
Brokkenmákers wist in het keteninitiatief rondom steigernetten ketenpartners te verenigen en een landelijke inzamelingsketen op te zetten. Onder andere door de partijen uit de keten te enthousiasmeren. “Tijdens onze onderzoeksfase spraken we natuurlijk heel veel mensen. Deze mensen hebben we al die tijd in de ‘loop’ hebben gehouden. Daardoor ontstaat er een band en merk je ook enthousiasme vanaf de andere kant. Beetje bij beetje deden we uit onze nieuwsgierigheid warme contacten op, die daarna aangaven dat ze wilden meedoen omdat ze het inmiddels ook belangrijk vonden.”
Enthousiasme creëren door stakeholders vanaf begin tot eind te betrekken dus. Hoe heeft Brokkenmákers dit gedaan? “Dat gebeurt denk ik automatisch doordat je de mensen spreekt en ze meeneemt in het proces. Doordat je ze vragen stelt, hebben zij opeens dezelfde vragen. Je plant een zaadje. Dat maakt dat je langzamerhand per ongeluk de keten aan het sluiten bent. Het komt echt uit bewondering en verwondering.”
De samenwerking ging niet van de ene op de andere dag, maar kwam tot stand na een heel proces: “Het is niet zo dat we met alle partners aan een tafel zijn gaan zitten met als opdracht de keten hier en nu te sluiten. In een heel proces hebben we partners bij elkaar gebracht vanwege hun rol in de keten. Het is niet zo dat ze per sé allemaal met elkaar moeten samenwerken. Niet direct in ieder geval.”
“Ik wil het overigens niet doen lijken alsof dit een blauwdruk is of mijn advies aan vergelijkbare initiatieven. Dit is hoe het in dit keteninitiatief tot stand kwam. Het had net zo goed het geval kunnen zijn dat we alle partners bijeen hadden geroepen om een middag te brainstormen om het op te lossen en dan iets op te zetten. Dat kan natuurlijk ook.”
Volume en acquisitie als uitdaging
Het opzetten van het keteninitiatief bracht dus een aantal uitdagingen met zich mee. Het meenemen en enthousiasmeren van ketenpartners, het vinden van een geschikte fabriek en financiering vormden hobbels.
Inmiddels is het keteninitiatief zover dat netten kostendekkend ingezameld worden en tot recyclaat worden verwerkt. Toch zijn er ook nu nog uitdagingen. “De uitdaging nu is volume en acquisitie. Steeds meer mensen zien hoe het werkt en worden enthousiast, maar we moeten mensen er nog steeds van overtuigen om hun kleine plukjes steigernetten mee te nemen van de bouwplaats. Alleen zo loopt het volume op. Daarnaast moeten partijen de steigernetten vasthouden totdat het voldoende volume is voor de afvalverwerker om het tot recyclaat te verwerken.”
Een andere uitdaging is het verdienmodel: “Het maken van mallen en het certificeren van producten is duur. Er is voldoende afzet nodig, willen we dat terugverdienen. Hoe zorgen we ervoor dat we een partij krijgen die het aandurft om met recyclaat te werken, ondanks dat het duurder is dan nieuw, virgin plastic? En hoe vinden we kopers van producten die duurzamer zijn en nu nog ook iets duurder? Daar zit een uitdaging. Wij zeggen vaak ‘De meerwaarde zit in meer waarden’: de waarde zit hem niet alleen in de financiën, maar ook in CO2-uitstoot die wordt voorkomen, het behoud van materiaal en in het verhaal dat je vertelt als bedrijf dat met duurzame producten werkt. We merken dat de salesapparaten van partners daar nog niet op zijn ingericht.”
Een derde uitdaging is de afstemming van inzameling en verkoop. De bouw ligt de ene periode meer stil dan de andere. In ‘stillere’ periodes worden er minder steigernetten gebruikt en dus ingezameld. “Dat betekent dat de inzameling en uiteindelijk ook de levering fluctueert. Hoe stemmen we de capaciteit van het inzamelen van recyclaat en de verkoop op elkaar af? Aan de ene kant betekent het dat je een product moet maken dat ook van ander recyclaat afkomstig kan zijn dan alleen van steigernetten. Dan heb je het verhaal van circulaire steigernetten natuurlijk niet helemaal rond, maar kun je blijven leveren wanneer je minder inzamelt. Aan de andere kant betekent het dat wanneer je te veel recyclaat hebt, je ervoor moet zorgen dat de partij die het recyclaat maakt dit ook kan verkopen aan anderen.”
“De uitdaging nu is het vinden van een goede fabrikant en leverancier. Hoe zorgen we voor continuïteit van de producten en niet een one off? Dat blijft denk ik de grootste bottleneck in alle circulaire ketenprojecten, zeker nu virgin plastic zo goedkoop voorradig is. Het goede nieuws is dat we de inzameling geregeld hebben en dat de recyclefabriek meedoet. We hebben dus nu van tonnen netten voorkomen dat ze verbrand worden.”
Stimuleren
In een eerder stadium stonden leveranciers van steigernetten terughoudend tegenover het keteninitiatief. Toch zijn deze partijen essentieel om de pilot op te schalen en meer massa te produceren. Daarom probeert Brokkenmákers partijen uit de hele sector te betrekken. “We hebben nu twee of drie keer een mailing gedaan naar alle steigerbouwers in Nederland. We zorgen dat brancheverenigingen als Bouwend Nederland en de Vereniging voor Steigerbouwers meedoen en dat afvalbedrijven de promotie doen.”
“Je krijgt nooit iedereen meteen aan boord, maar je moet wel zorgen dat het initiatief verder gaat. We stimuleren bouw- en renovatiebedrijven om in zee te gaan met steigerbouwers die garanderen dat zij hun net recyclen. Zo komt de druk van twee kanten. Aan de ene kant positieve druk, het is een gaaf project en je doet mee aan iets dat beter is voor het milieu. Aan de andere kant gaat de wet- en regelgeving veranderen dus willen opdrachtgevers het ook.”
Het keteninitiatief biedt kansen voor steigerbouwers. “Het is nu nog een unique selling point, dus zorg dat je in de voorhoede zit. De steigerbouw is juist een branche die nagenoeg 100% circulair kan zijn. Alle steigerpalen worden al meegenomen en keer op keer hergebruikt, hoe veel moeite is het dan om de netten ook mee te nemen en te recyclen?”
Gespreksopener
Welke lessen hebben Hylke en Brokkenmákers geleerd uit dit initiatief en andere initiatieven? En wat wil Hylke meegeven aan andere ondernemers die een vergelijkbaar traject willen opzetten? “Neem mensen aan de voorkant mee, zodat je vooraf eigenlijk al zorgt voor afzet. Zorg dat je mensen hebt die de intentie hebben een bepaalde hoeveelheid bij je af te nemen wanneer het je lukt het product te maken. En laat zien dat de meerwaarde in meer waarden zit: niet alleen financieel, maar ook milieutechnisch, sociaal en in je marketing. Het is een goed PR-verhaal waarmee je bij opdrachtgevers binnenkomt.”
“Voor ons Brokkenmákers is dit relatief kleine project een hele goede gespreksopener geweest. Je laat zien dat je mensen kunt meenemen, daardoor kom je bij bedrijven binnen die dit interessant vinden. Dus ook al is het recyclen van steigernetten niet de meest duurzame optie (recycling is relatief laagwaardig), toch kozen we ervoor om het te doen. Het is een interessante oefening: je laat zien dat je het kan en dat je mensen kunt meenemen.”
Verwonderen, daar begint het eigenlijk allemaal mee. “Ja, eigenlijk wel. Pas achteraf gezien hebben wij er aan kunnen verdienen, mede dankzij de subsidie van RVO. Maar er was ook best wel een kans dat het niet was gelukt. Het ondernemen zit hem ook in de motivatie, in het verminderen van CO2 en in zo’n spraakmakend verhaal. Niet alleen de euro’s. Het liefst heb je impact én een goed verhaal, maar je moet op zijn minst één van de twee hebben. Wij zijn het type ondernemer dat probeert het verschil te maken ergens. Soms groot, soms wat kleiner.”
Meer weten over het project ‘Het steigernet sluiten’? Op de website van Brokkenmákers vindt je meer informatie over dit project én andere initiatieven.
Versnellingshuis
Wil jij met jouw onderneming stappen zetten richting circulair maar loop je tegen vraagstukken aan? Met het Versnellingshuis ondersteunen het Ministerie van IenW, VNO-NCW/MKB-Nederland, Het Groene Brein en MVO Nederland circulaire ondernemers. We bieden kennis en inspiratie, helpen veranderingen in ketens te realiseren door matchmaking, hulp op maat te bieden en door circulaire ketenprojecten (Moonshots) te begeleiden. Meer weten? Neem een kijkje op de website van het Versnellingshuis.
Loop je tegen andere vraagstukken aan op het gebied van circulair ondernemen of duurzaamheid waar je wetenschappelijke kennis bij nodig hebt? Leg je vraagstuk bij ons neer! Met ons netwerk van 180 wetenschappers ontsluiten we de nieuwste kennis uit de wetenschap om zo de nieuwe economie te realiseren. Meer weten? Neem gerust contact op!
Deel dit artikel
Blijf op de hoogte
Wil je als eerste het laatste nieuws over ons werk en ons team ontvangen? Blijf altijd op de hoogte en meld je aan voor onze nieuwsbrief! Schrijf je nu in en mis niets van onze updates!
