— Nieuws
Paul Peeters over toerisme en klimaatverandering
- Geplaatst op:
Stedentrips, kerstmarkten of op wintersport met het gezin: december is een maand vol toerisme. Maar met 5% van de wereldwijde CO2-uitstoot is toerisme ook een belangrijke speler in de klimaatcrisis. Wat is er nodig om deze sector te verduurzamen? Paul Peeters, emeritus lector Sustainable Transport and Tourism aan Breda University of Applied Sciences, deed jarenlang onderzoek naar de relatie tussen toerisme en milieu. Welke inzichten heeft hij over de kansen en uitdagingen? En welke rol spelen wetenschap, technologie en beleid in de transitie naar een duurzame sector toerisme?
Toerisme: veroorzaker én slachtoffer van klimaatverandering
Toerisme is wereldwijd zowel een aanjager van economische groei als een veroorzaker van milieuproblemen. Maar, waar de sector aan de ene kant afhankelijk is van een gezonde en aantrekkelijke omgeving, draagt het aan de andere kant bij aan de aantasting daarvan door de vele uitstoot. “Toerisme is zowel een veroorzaker van de achteruitgang van de omgeving, als slachtoffer van die achteruitgang. Veroorzaker door de grote uitstoot, slachtoffer door de verwoesting van toeristische bestemmingen als gevolg van weersextremen door klimaatverandering.”
Hoe groot is dan de uitstoot van het toerisme precies? Dat onderzocht Peeters in 2007 met anderen in opdracht van de UNWTO (United Nations World Tourism Organisation). “Daaruit bleek dat toerisme goed is voor 5% van de wereldwijde CO2-emissies. Meer dan 75% van deze uitstoot komt door transport. De rest komt voornamelijk uit accommodaties als hotels (zo’n 20%) en nog een paar procent uit toeristische activiteiten.”
Tussen 1995 en 2019 zijn de emissies door vervoer voor toerisme met 65% toegenomen (Tourism Panel on Climate Change, 2023). Blijft de sector op deze manier groeien, dan zou het 25-45% consumeren van de wereldwijde budget CO2-emissies om onder 1,5 graad opwarming te blijven. Werk aan de winkel voor de sector dus.
Transport als grootste boosdoener
Peeters begon in 2002 aan BUAS om onderzoek te doen naar de daadwerkelijke invloed van toerisme op klimaatverandering, waar destijds nog weinig over bekend was. “Er waren wel onderzoeken naar de relatie tussen toerisme en milieu, maar deze waren voornamelijk ingestoken op het bestemmingsperspectief: de milieueffecten van de reis naar de bestemming werd buiten beschouwing gelaten.”
Om dit inzichtelijk te maken brachten Peeters en zijn team data uit Europese transportmodellen en statistieken van de UNWTO samen. “De aandacht gaat vaak uit naar vliegen, vooral intercontinentaal vliegen. Terwijl dat maar een beperkt deel vormt: 80% van de toeristische transportbewegingen vindt plaats binnen het eigen land.”
Luchtvaart
Ondanks dat het grootste deel van de toeristische transportbewegingen over land of water gaat, zorgt de luchtvaart verreweg voor de meeste uitstoot. Waar transport over de grond steeds efficiënter wordt en minder uitstoot, blijft transport door de lucht hierin achter. Willen we toe naar nul emissies, dan ligt er ook een grote uitdaging voor de luchtvaart. “80 procent van de uitstoot wordt veroorzaakt door 20% van de vluchten. Langeafstandsvluchten zijn weliswaar zuiniger, maar de totale uitstoot is vele malen hoger doordat de vlucht langer is.”
Wat kunnen reizigers zelf doen? Peeters pleit voor bewustere keuzes. “Stel dat alle Nederlanders zich voornemen niet langer dan een uur te gaan vliegen voor hun vakantie, dan zou de uitstoot zeer substantieel naar beneden gaan.”
Carmacal
Om touroperators handvatten te geven om hun uitstoot terug te brengen, ontwikkelde Peeters in samenwerking met onder andere Eke Eijgelaar en touroperators de tool Carmacal. Deze tool berekent de carbon footprint van complete vakanties en pakketreizen. De uitstoot wordt berekend op basis van kenmerken als accommodatie, afstand, vervoerswijze en toeristische activiteiten en attracties. Carmacal is ontwikkeld als onderdeel van het RAAK-project CARMATOP, waarin onderzoekers en touroperators samen werkten aan het verminderen van de broeikasgasemissies van toerisme.
Benodigde ontwikkelingen
Welke ontwikkelingen ziet Peeters om te komen tot duurzaam toerisme? “Het is belangrijk om goed te definiëren wat we zien als duurzaam toerisme. Duurzaam betekent ‘houdbaar’, binnen bepaalde harde milieugrenzen. ‘Meer duurzaam’ zegt niets: is 2,5 graden opwarming duurzamer dan 2,6 graden opwarming? Is 10 procent verlies voor een bedrijf duurzamer dan 11 procent verlies? Uiteraard niet: beiden veroorzaken een rampzalige toekomst voor het klimaat c.q. het bedrijf”
“We hebben een overheid nodig die duidelijke grenzen stelt. Daarnaast hebben we in de sector geen bestuurders nodig die arrogant wegkijken van de feiten en zich laten leiden door hebzucht, maar bestuurders die begripvol en goed geïnformeerd handelen.”
Ecolabels
Door de jaren heen zijn in de toeristische sector heel veel verschillende ecolabels ingevoerd die het voor toeristen inzichtelijke moeten maken. Is dit een goede oplossing voor de lange termijn?
“Toen ik net begon was men lyrisch over de labels. Dit zorgde bij koelkasten voor een enorme vooruitgang. Binnen de kortste tijd was er een nieuwe duurzaamheidscategorie (A+, A++) nodig omdat alle bestaande modellen in het A-label vielen.” De labels dwongen fabrikanten om betere producten te maken, het leidde tot concurrentie op energie-efficiëntie. “Maar een gemiddelde koelkastenfabriek brengt 5 modellen per jaar uit, dus ze kunnen continu verbeteren, terwijl er maar eens de 10-20 jaar een nieuw en beter vliegtuig op de markt komt. Daarom werken zulke labels in de luchtvaart niet”
Tegelijk is een energielabel volstrekt eenduidig, terwijl de toerismelabels alles in één labeltje probeerden te stoppen. Peeters: “Ze combineerden tientallen milieueffecten, met vele sociale en economische effecten. Dat is enorm veel werk voor de veelal zeer kleine bedrijven in het toerisme.” Dit leidt tot onduidelijkheid waar het label precies voor staat, wat ten koste gaat van de betrouwbaarheid van het label. “Daarom is mijn advies om weg te blijven van brede ecolabels. Of je moet labels richten op een duidelijke scope, bijvoorbeeld door een specifiek CO2-label voor pakketreizen. Dat is wat we met Carmacal probeerden, maar dat is door de sector niet opgepikt.”
Luchtvaart: tijdelijke stop en overstap naar duurzame brandstoffen
Zoals gezegd komt ligt de grootste uitdaging om uitstoot als toeristische sector terug te brengen in de luchtvaart. Zijn er oplossingen om op lange termijn te blijven vliegen en toch naar nul uitstoot te gaan? In 2023 onderzocht Peeters met Bernadett Papp (NHL Stenden) scenario’s om te komen tot zero emissies. “Een stop op de groei van luchtvaart is onvermijdelijk. Dat betekent het limiteren van het aantal vliegtuigslots wereldwijd. Een stop biedt ook de kans om dat aantal slots eerlijk te verdelen. Nieuwe luchtvaartcapaciteit wordt vooral in het Westen gebouwd, terwijl westerlingen per hoofd van de bevolking al verreweg het meest vliegen.”
Elektrisch vliegen, biobrandstoffen of e-fuels worden vaak gezien als oplossing. “Batterij-elektrisch vliegen gaat niet lukken. De batterij die nodig is, is bijna net zo groot is als het vliegtuig zelf.” En de typen brandstoffen? “Biobrandstoffen kosten te veel ruimte. Deze brandstoffen draaien op chlorofyl in planten, dat als zonnecel werkt. Maar chlorofyl is heel inefficiënt als zonnecel en neemt daardoor te veel ruimte in. Dat gaat op termijn conflicteren met bijvoorbeeld ruimte voor landbouw en natuur.”, legt Peeters uit.
Milieutechnisch zijn e-fuels een veel betere optie. E-fuels worden gemaakt van waterstof, koolmonoxide en nogal veel duurzame energie. Peeters: “Voor de productie van e-fuel heb je vijf keer zoveel zonne- en windenergie nodig als dat de e-fuel uiteindelijk oplevert. Als de luchtvaart blijft doorgroeien en dit als brandstof gebruikt, heb je in de toekomst mogelijk 15 tot 40 procent van alle duurzaam opgewekte energie nodig voor alleen de luchtvaart.” Evengoed is het essentieel om massaal op deze brandstof over te stappen omdat het de enige manier is om emissies te substantieel te verminderen in de luchtvaart. Maar 100% e-fuels lukt alleen als de luchtvaart niet langer groeit.
Toch is er een alternatief: brandstofcellen die waterstof omzetten naar elektriciteit. “Die cellen voeden elektrische motoren, die op hun beurt propellers aandrijven. Er bestaan al kleine vliegtuigen die hiermee proefvluchten maken, maar het gaat nog decennia duren voordat dit ook voor grote vliegtuigen op de markt komt. Recent is de ontwikkeling vertraagd doordat financiers zich plots terugtrokken. In totaal was er nog zo’n 50 tot 100 miljoen nodig om een vliegtuig met zo’n 50 stoelen vliegklaar te krijgen. Absurd dat een sector waar een triljoen per jaar in omgaat zo haar eigen duurzame toekomst verkwanselt.”
Wetenschap: multidisciplinair werken!
Wat is er vanuit wetenschappers nodig in de transitie naar een duurzame toerisme-sector? Peeters geeft wetenschappers het advies mee om meer multidisciplinair te werken én denken. “Dat betekent voor sociale wetenschappers dat zij meer als ingenieur moeten denken, oplossingsgericht. De aard van wetenschap is problematiseren, waar engineering juist gericht is op oplossingen. Maar andersom betekent dat ook dat ingenieurs vaker sociale wetenschappers toelaten in hun wereldbeeld, zodat meerdere problemen worden opgelost.”
Een andere oproep van Peeters is om weg te blijven van het voorspellen van sociale verandering. “Spontane gedragsverandering komt er niet. Blijf bij wat-als vragen of scenario-analyses. Wees oplossingsgericht in plaats van probleemgericht. We moeten vanuit systeemwijziging naar verandering van gedrag, want gedrag verandert niet zonder forse systeemprikkels.
Werk aan de winkel voor de toerismesector, de overheid én voor wetenschappers dus. Alle drie kunnen zij impact maken om toerisme dusdanig vorm te geven dat het bijdraagt aan het welzijn van mens én milieu. Meer weten over de onderzoeken die Peeters heeft gedaan op dit thema? We hebben hieronder een aantal voor je opgesomd.
- Pathway to zero emissions in global tourism: opportunities, challenges, and implications (Peeters & Papp, 2024)
- Peeters, P. (2023). Skiing feedbacks warm the climate. Nature Climate Change, 13(9), 897–898. https://doi.org/10.1038/s41558-023-01770-w
- Zit er toekomst in een duurzame luchtvaart? BNR Nieuwsradio, 2024
- Tourism’s impact on climate change and its mitigation challenges. How can tourism become ‘climatically sustainable’? (PhD), Delft University of Technology, Delft. (Peeters, 2017)
- Peeters, P., Çakmak, E., & Guiver, J. (2024, 2024/02/01/). Current issues in tourism: Mitigating climate change in sustainable tourism research. Tourism Management, 100, 104820. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.tourman.2023.104820
- Peeters, P., Higham, J., Cohen, S., Eijgelaar, E., & Gössling, S. (2019). Desirable tourism transport futures. Journal of Sustainable Tourism, 27(2), 173-188. https://doi.org/10.1080/09669582.2018.1477785
- Peeters, P. M., Higham, J., Kutzner, D., Cohen, S. A., & Gössling, S. (2016). Are technology myths stalling aviation climate policy? Transportation Research Part D, 44, 30-42.
- Peeters, P. M., & Landré, M. (2012). The emerging global tourism geography – an environmental sustainability perspective. Sustainability, 4(1), 42-71. https://doi.org/10.3390/su4010042
- Peeters, P. M., & Melkert, J. A. (2024). Factsheet toekomst verduurzaming luchtvaart (actualisatie 2024). d. K. Tweede Kamer, NWO, VSNU en de Jonge Akademie. https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2024D12448
Deel dit artikel
Blijf op de hoogte
Wil je als eerste het laatste nieuws over ons werk en ons team ontvangen? Blijf altijd op de hoogte en meld je aan voor onze nieuwsbrief! Schrijf je nu in en mis niets van onze updates!
