De Groene Hesjes komen er aan: en ze gaan niet meer weg

Een blog van Jan Rotmans, Erasmus Universiteit Rotterdam, lid Het Groene Brein

Ik was erbij donderdag 7 februari 2019. En het was indrukwekkend. Zo’n 15.000 scholieren, jong en springerig, en tegelijkertijd serieus en betrokken. Een golf van energie ging door de stad Den Haag en over het Malieveld. Wat mij trof was de vastberadenheid: “volgende week staan wij hier weer” was de terugkerende leus. Is dit de voorbode van een nieuwe protestbeweging? Zijn dit de groene hesjes? Het lijkt er verdacht veel op.

Maatschappelijke bewegingen zijn collectieve, informele netwerken van mensen met gedeelde waarden die een doel willen realiseren. In de 19^de eeuw ontstonden sociale bewegingen, zoals de arbeidersbeweging en de vrouwenbeweging, vanuit maatschappelijke onvrede die de industriële revolutie met zich meebracht. Nu bevinden we ons opnieuw in een overgangsperiode, als onderdeel van een digitale en duurzame revolutie. Ook nu is er veel maatschappelijke onvrede, onzekerheid en chaos, die de voedingsbodem vormen voor nieuwe maatschappelijke bewegingen. Denk aan de Occupy beweging, de MeToo beweging, en de klimaatbeweging. Met wisselend succes, en wat succesvolle bewegingen onderscheidt van minder succesvolle, is dat zij herkenbare leiders hebben, positieve waarden delen, strategische interventies plegen, werken met rituelen, en slimme acties die overal aandacht trekken. Vaak ontstaan uit een klein groepje individuen met tegendraadse ideeën, kunnen zij een onstuitbare kracht ontwikkelen, en een golfbeweging op gang brengen.

Moderne bewegingen organiseren zich bovendien als een zwerm, op digitale wijze, waardoor zij snel en behendig kunnen manoeuvreren en in heel korte tijd massa’s mensen op de been kunnen krijgen. De gele hesjes zijn een voorbeeld van zo’n effectieve, moderne beweging, die gesteund worden door twee derde van de Franse bevolking. Maar ook de divestbeweging, begonnen met een klein groepje studenten in Amerika, is uitgegroeid tot een wereldwijde studentenbeweging. De kracht van bewegingen is dat zij ongrijpbaar zijn en daardoor bedreigend voor de bestaande orde. Hun zwakte is dat zij geneigd zijn zich na verloop van tijd formeel te organiseren, waardoor zij onderdeel worden van wat zij eerst bestreden.

En dan nu de groene hesjes. De afgelopen tijd zijn in heel Europa jongeren massaal de straat op gegaan, om meer klimaatambitie te eisen van de politiek. Na België, Duitsland, Zweden en Frankrijk gingen ook in Nederland scholieren de straat op om te staken voor een ambitieuzer klimaatbeleid. Op basis van de feiten die de klimaatwetenschap verschaft, hebben de actievoerders groot gelijk. Twee generaties voor hen hebben verzaakt het klimaatprobleem tijdig aan te pakken, en hebben er de jongste generatie mee opgezadeld. En deze kinderen beseffen dat, en voelen dat bovenal. Het begon allemaal met een Zweeds meisje, Greta Thunberg, de eerste klimaatspijbelaar, die blijft spijbelen totdat Zweden zijn klimaatdoelen realiseert. Zij maakte grote indruk met haar prikkelende toespraak bij de VN-klimaattop in het Poolse Katowice, en daarna eveneens op het Wereld Economisch Forum in Davos. Zo groeide zij in zeer korte tijd uit tot een internationale mediaster en klimaaticoon, en werd een inspiratiebron voor miljoenen kinderen over de hele wereld. Ongewild fungeerde zij als katalysator voor een snel groeiende beweging van stakende scholieren.

Wordt dit uiteindelijk een succesvolle protestbeweging? Het is nog te vroeg om dat vast te stellen, maar de potentie is er zeker. Er is sprake van een duidelijke leider (Greta Thunberg), aantrekkelijke rituelen (klimaatspijbelen), gedeelde waarden (beter klimaat, ambitieuzer klimaatbeleid), ze zijn schijnbaar ongeorganiseerd, als een zwerm, maar worden toch vanuit een cockpit (youth for climate) aangestuurd, en gebruiken de sociale media slim voor effectieve acties, zodat ze zich razendsnel kunnen organiseren. Tot slot hebben zij een hernieuwd sociaal engagement, wat hun voorgangers misten. De tijdsgeest is hun beste metgezel, want ze hebben momentum. Zij gaan niet meer praten, of vergaderen, zij willen concrete en onmiddellijke actie. Voorgaande generaties hebben hierin gefaald, en er voor gezorgd dat de lasten op hun schouders terecht komen, en zij voelen die druk.

Kunnen zij het momentum vasthouden, en zodanige informele druk uitoefenen, dat de energietransitie daadwerkelijk in een versnelling komt? We gaan het zien, maar de voortekenen zijn positief. Op 15 maart is een wereldwijde scholierenstaking gepland, die honderdduizenden jongeren moet trekken. De groene hesjes zijn er. En ze gaan niet meer weg.